Phình mạch não

Phình mạch não xảy ra khi thành động mạch suy yếu hoặc bị khiếm khuyết, dù vậy, hiện vẫn chưa có hiểu biết đầy đủ về nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Đây có thể là một quá trình thoái hóa, trong đó các yếu tố như tuổi cao và huyết áp cao có vai trò cốt yếu. Tình trạng này cũng thường liên quan đến chứng xơ vữa động mạch, một bệnh lý về mạch máu khiến cho động mạch bị cứng lại do sự tích tụ chất béo lắng đọng trong thành động mạch.

Phình mạch não thường xảy ra ở những người mắc các chứng rối loạn di truyền đặc biệt bao gồm rối loạn mô liên kết và bệnh thận đa nang. Một số bệnh lý về tuần hoàn, ví dụ như dị dạng động-tĩnh mạch, cũng có thể gây phình mạch não. Các nguyên nhân khác bao gồm lạm dụng đồ uống có cồn và chất gây nghiện, chấn thương đầu, nhiễm trùng và u.

Cách phòng ngừa phình mạch não

Tuy không có cách nào có thể giúp phòng ngừa phình mạch não một cách tuyệt đối, nhưng căn cứ vào tác nhân chính trong việc hình thành phình mạch não là tình trạng huyết áp cao, có một số cách giúp giảm thiểu nguy cơ như sau:

• Ăn uống lành mạnh: cụ thể là cắt giảm lượng muối và tăng cường ăn rau củ và trái cây để duy trì huyết áp khỏe mạnh.
• Hạn chế đồ uống có cồn: uống rượu bia quá mức gây tăng huyết áp. Mỗi ngày, nam giới chỉ nên dùng không quá 60 ml rượu mạnh (50 độ), hoặc 720 ml bia, hoặc khoảng 120 ml rượu vang. Phụ nữ không nên dùng quá ½ liều lượng của nam giới mỗi ngày.
• Duy trì cân nặng hợp lý: với những người thừa cân, béo phì, chỉ giảm 2 – 3 kg cũng tác động rất tốt đến huyết áp và sức khỏe tổng thể.
• Tập thể dục đều đặn: giúp hạ huyết áp, giảm nồng độ triglyceride và tăng nồng độ cholesterol trong máu. Khoảng 150 phút thể dục với cường độ vừa phải mỗi tuần như đi bộ nhanh hoặc đạp xe trên đường bằng phẳng hoặc 75 phút thể dục cường độ cao như chạy bộ sẽ giúp cải thiện sức khỏe tổng thể và huyết áp. Tuy nhiên, với trường hợp đã được chẩn đoán phình mạch não, hãy hỏi ý kiến bác sĩ để có hướng tập luyện phù hợp.
• Kiểm soát căng thẳng: khi bị căng thẳng, cơ thể sẽ sản sinh ra một loại hoóc-môn có tên là adrenaline, gây tăng nhịp thở, nhịp tim và huyết áp. Ngoài ra, với một số người căng thẳng cũng là lý do để tìm đến bia rượu – lại là một nguyên nhân khác gây tăng huyết áp. Do đó việc tránh những cảm xúc cực đoan như cáu giận, buồn bã có ý nghĩa rất quan trọng. Một số cách giúp kiểm soát căng thẳng bao gồm: tập thể dục, ngồi thiền, các bài tập hít thở và thư giãn cơ, dành thời gian với bạn bè và người thân, theo đuổi một sở thích, v.v.

Triệu chứng của phình mạch não khi túi phình chưa vỡ

Mặc dù trong nhiều trường hợp, túi phình mạch não chưa vỡ có thể không biểu hiện triệu chứng, một số trường hợp khác đã báo cáo các triệu chứng như:

• Rối loạn thị giác, chẳng hạn như mất thị lực hoặc nhìn đôi
• Đau ở trên hoặc xung quanh mắt
• Tê hoặc yếu ở một bên mặt
• Khó nói
• Nhức đầu
• Mất thăng bằng
• Khó tập trung hoặc các vấn đề về trí nhớ ngắn hạn.

Triệu chứng của phình mạch não khi túi phình đã vỡ

Khi túi phình mạch não bị vỡ, người bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng như:

• Suy giảm thị lực và chức năng nói
• Mất ý thức hoặc ngất thoáng qua
• Buồn nôn và nôn
• Đau cổ
• Liệt hoặc yếu nửa người
• Co giật
• Đau đầu đột ngột dữ dội.

Để chẩn đoán phình mạch não, bác sĩ thường chỉ định các chụp chiếu sau đây.

Chụp cắt lớp vi tính (CT)

Chụp CT, một dạng kiểm tra X-quang chuyên biệt, là kiểm tra thường quy đầu tiên được sử dụng để xác định xem bệnh nhân có bị chảy máu trong não hay không. Phương pháp này sẽ cho ra hình ảnh là các “lát cắt” 2-D của não.

Một biến thể của CT não là CT chụp mạch não. Để thực hiện thủ thuật này, bệnh nhân sẽ được tiêm một loại thuốc nhuộm để cho phép bác sĩ quan sát được dòng máu lưu thông trong não, và xác định có tình trạng phình mạch hay không.

Xét nghiệm dịch não tủy

Trong trường hợp bệnh nhân có các triệu chứng của vỡ phình mạch não nhưng chụp CT không cho thấy bằng chứng chảy máu. Khi đó bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm dịch não tủy (là thứ dịch xung quanh não và tủy sống) để xem có sự xuất hiện của hồng cầu hay không.

Thủ thuật hút dịch não tủy từ lưng bằng kim được gọi là chọc dò thắt lưng, chọc ống sống thắt lưng hay chọc dò tủy sống.

Chụp cộng hưởng từ (MRI)

MRI là phương pháp kiểm tra sử dụng từ trường và sóng vô tuyến để chụp lại hình ảnh chi tiết của não, có thể là các lát cắt 2-D hoặc hình ảnh 3-D.

Một loại MRI cho phép đánh giá chi tiết các động mạch (chụp mạch MRI) có thể giúp phát hiện chứng phình mạch.

Chụp mạch não

Để thực hiện thủ thuật này, bác sĩ sẽ đưa một ống mềm, mỏng (gọi là ống thông) vào một động mạch lớn – thường là ở háng – và luồn qua tim đến các động mạch trong não của bệnh nhân. Một loại thuốc nhuộm đặc biệt được tiêm vào ống thông sẽ đi đến các động mạch trong não.

Sau đó, một loạt hình ảnh X-quang sẽ cho phép bác sĩ quan sát chi tiết tình trạng của động mạch và phát hiện chứng phình mạch não. Chụp mạch não là phương pháp xâm lấn nhiều hơn so với các phương pháp khác và thường được chỉ định khi các phương pháp kiểm tra trước đó chưa cung cấp đủ thông tin để bác sĩ kết luận chẩn đoán.

Phình mạch não phải được điều trị kịp thời để tránh nguy cơ tử vong cho dù túi phình đã vỡ hay chưa vỡ. Các phương pháp điều trị sau đây được ứng dụng để ngăn vỡ túi phình hoặc kiểm soát tình trạng chảy máu nếu túi phình đã vỡ.

Kẹp mạch máu não vi phẫu

Kẹp mạch máu vi phẫu là thủ thuật nhằm ngăn chặn nguồn máu đến túi phình. Trước tiên, bác sĩ phẫu thuật sẽ mở một phần hộp sọ để tiếp cận túi phình và định vị mạch máu nuôi túi phình đó. Sau đó, bác sĩ sẽ đặt một dụng cụ kẹp nhỏ xíu bằng kim loại xung quanh miệng túi phình để cắt nguồn cấp máu cho túi phình. Do phương pháp này đòi hỏi phải gây mê và mở sọ, do đó, thường không khuyến cáo cho những bệnh nhân có bệnh lý nền hoặc tình trạng sức khỏe chung kém.

Can thiệp nội mạch trong điều trị phòng mạch não

Can thiệp nội mạch hay còn gọi là nút túi phình bằng vòng xoắn, hoặc nút túi phình bằng coil, là thủ thuật ít xâm lấn hơn so với kẹp mạch máu vi phẫu. Để tiến hành thủ thuật này, bác sĩ sẽ đưa ống thông vào động mạch háng và luồn đến phần động mạch não bị ảnh hưởng. Tại túi phình động mạch, vòng xoắn platinum được bung ra nhằm kích thích hình thành cục máu đông trong túi phình, nhờ đó ngăn túi phình bị vỡ.

Thủ thuật bắc cầu và làm tắc mạch máu

Bắc cầu và làm tắc mạch máu là phương pháp điều trị phình mạch não gồm hai phần.

Phần đầu tiên là bắc cầu: Bác sĩ sẽ dùng các mạch máu khác trong cơ thể để điều hướng dòng máu ra khỏi túi phình để có thể đóng túi phình một cách an toàn. Để làm được điều này, bác sĩ sẽ sử dụng công cụ có độ chính xác cao để tách một đầu của một mạch máu khác trong não được lựa chọn từ trước, gọi là mạch máu hiến (donor vessel).

Sau đó, mạch máu hiến sẽ được đưa tới vị trí túi phình, rồi nối hai đầu với mạch máu có túi phình để tạo đường đi mới cho dòng máu nuôi phần não vốn được nuôi bởi mạch máu đó.

Sau khi bắc cầu, bác sĩ phẫu thuật sẽ nút đoạn mạch máu có túi phình bằng cách đưa vòng xoắn nhỏ xíu vào đoạn mạch có túi phình cho đến khi nút kín đoạn mạch đó.

Các phương pháp khác

Đối với trường hợp túi phình mạch não bị vỡ, có một số phương pháp điều trị nhằm giảm nhẹ triệu chứng và kiểm soát biến chứng bao gồm:

• Thuốc giảm đau: chẳng hạn như acetaminophen (Tylenol, hoặc các loại khác), có thể được sử dụng để kiểm soát các cơn đau đầu.
• Thuốc chẹn kênh canxi: ngăn cản canxi đi vào tế bào của thành mạch. Những loại thuốc này có thể làm giảm sự thu hẹp thất thường của các mạch máu (gọi là tình trạng co thắt mạch máu) có thể là một biến chứng của vỡ túi phình mạch máu.
• Các biện pháp can thiệp để ngăn ngừa đột quỵ do lưu lượng máu không đủ: bao gồm tiêm vào tĩnh mạch một loại thuốc gọi là thuốc vận mạch, làm tăng huyết áp đủ để vượt qua sức cản của các mạch máu bị thu hẹp.
• Một hình thức can thiệp khác để ngăn ngừa đột quỵ là nong mạch. Trong thủ thuật này, bác sĩ phẫu thuật sử dụng một ống thông để làm phồng một quả bóng nhỏ giúp mở rộng mạch máu bị thu hẹp trong não. Một loại thuốc có tác dụng giãn mạch cũng có thể được sử dụng để mở rộng các mạch máu ở khu vực bị ảnh hưởng.
• Liệu pháp phục hồi: Tổn thương não do chảy máu dưới nhện có thể đòi hỏi phải áp dụng vật lý trị liệu, ngữ âm trị liệu và chức năng trị liệu để học lại các kỹ năng.

Phình mạch não nếu không được điều trị kịp thời có thể gây ra các biến chứng như:

Chảy máu não

Chảy máu thường xảy ra quanh não, đôi khi túi phình cũng có thể chảy máu vào trong não và trong não thất. Tình trạng này có thể nguy hiểm tới tính mạng.

Chảy máu tái diễn

Lần chảy máu thứ hai thường nặng hơn lần thứ nhất. Do đó, bệnh nhân cần được điều trị ngay khi bị chảy máu lần đầu.

Co thắt mạch

Là tình trạng động mạch não bị thu hẹp, thường xảy ra từ 3 đến 14 ngày sau khi túi phình bị chảy máu. Tình trạng này xảy ra ở một nửa số người bị chảy máu do phình mạch ngay cả khi tình trạng chảy máu đã được điều trị, và có thể gây đột quỵ hoặc tử vong.

Não úng thủy

Là tình trạng chất lỏng tích tụ trên não. Nguyên nhân là do dịch não tủy (CSF) không được tái hấp thu một cách bình thường.

Chèn ép não hoặc dây thần kinh sọ

Tình trạng này có thể dẫn đến một số vấn đề về hệ thần kinh, có thể bao gồm tê liệt cử động của mắt, lưỡi.

Tái phát

Một số túi phình mạch não có thể tái phát sau điều trị.